Geneza średniej ważonej
W 2009 r. MEN wyraziło zgodę na rezygnację szkół z dzienników papierowych na rzecz e-dzienników. Dzienniki elektroniczne to zwykłe lub dla niektórych niezwykłe arkusze kalkulacyjne. Po wpisywaniu kolejnych ocen, system je uśrednia i ową średnią wyświetla w ostatniej kolumnie. Pomaga w ten sposób lub też podpowiada, na jakim poziomie są oceny ucznia z danego przedmiotu. Nauczyciel może z tego skorzystać lub nie podczas klasyfikacji.
Administratorzy e-dzienników podczas szkoleń dowiedzieli się, że można zmienić naliczaną z ocen średnią arytmetyczna na średnią ważoną. Te doświadczenia zaowocowały próbami w szkołach podstawowych a następnie w gimnazjach stosowania tej metody. Z pewnością nie stałaby się tak ważna i popularna, gdyby nie swoiste wypatrzenia. Polegały one na manipulowania wagami po to, aby „zmobilizować” uczniów do przygotowań w zakresie egzaminów zewnętrznych.
Kalkulator EWD – Edukacyjnej wartości dodanej – pracujący od 2005 r. badał (bada) jakość zaangażowania szkoły w edukację uczniów wg ocen na starcie i na końcu cyklu. Mówiąc skrótem, ocenia, na ile dana placówka zmarnowała lub przepracowała solidnie z uczniem wspólnie spędzone lata. Badanie to polega na porównaniu wyników z kolejnych egzaminów zewnętrznych, aby zobaczyć, czy uczeń osiągnął progres? Niski wskaźnik stygmatyzował szkoły i konkretnych nauczycieli poszukujących sposobu na „krnąbrnego ucznia”.
Trudno powiedzieć, gdzie i kiedy doszło do pierwszej manipulacji wagami podczas stosowania średniej ważonej? Miała ona z pewnością początkowo intencje podwyższenia odpowiedzialności uczniów za swój rozwój i wynik egzaminów. Wówczas ktoś w jakiejś szkole podczas oznaczania form (kategorii) sprawdzania osiągnięć uczniów, celowo wstawił nienaturalnie wysoką wagę przy pracach klasowych typu egzaminacyjnego. To są tylko spekulacje, ale coś gdzieś zadziałało? Uczniowie szkół ze średnią ważoną zaczęli bardziej się przykładać do obowiązków, co przełożyło się na wyniki i EWD. Prawdopodobnie ogłosili swój sukces w internecie i ruszyła lawina kopiuj/wklej.
Szkoły dość nonszalancko zaczęły nadawać sprawdzianom i pracom typu egzaminacyjnego wyższe o kilka punktów wagi. Następnie wypatrzona średnia ważona „zaczęła żyć swoim życiem”. Wspomagał ją obniżający się poziom dyscypliny, natarczywe obciążanie nauczycieli odpowiedzialnością za porażki egzaminacyjne uczniów. Nie jest tajemnicą, że placówki o niskim EWD były w pewnym okresie nazywane „szkołami straconych szans”.
Wypatrzenie metody średniej ważonej polegało przede wszystkim na stawianiu przy kategorii sprawdzian lub zadanie egzaminacyjne (maturalne) nienaturalnie wysokich wag, zapominając o „martwych wagach”. Zaczęły pojawiać się zapisy typu „W naszej szkole podczas klasyfikacji stosujemy średnią ważoną”. I uczniowie mogli przeczytać, że np. zadanie domowe ma wagę 1, kartkówka 5 a sprawdzian np. 9. Nikt nie pytał nauczycieli, „dlaczego stosuje tylko kategorie tymi wagami, a gdzie podziały się kategorie z wagami 2, 3, 4, 6, 7, 8?
System ten „przepłynął” w naturalny sposób z gimnazjów do liceów, najszybciej będących zespołami licealno-gimnazjalnymi. Inne szkoły uznając różna zalety średniej ważonej, zaczęły kopiować i stosować średnią ważoną w wypatrzonej formie.
Dla kogo średnia ważona
Średnia ważona pojawiła się prawdopodobnie najpierw w szkołach podstawowych. Świadczą o tym daty dokumentów dostępnych w internecie. Są tam z reguły tabele wypełnione formami sprawdzania osiągnięć uczniów (kartkówki, sprawdziany, zadania domowe itd.) nazywane rodzajami, aktywnościami czy kategoriami. W odpowiednich kolumnach oznaczono je wagami i kolorami, aby były lepiej czytelne dla dzieci, młodzieży oraz ich rodziców w e-dziennikach .
W statutach szkół podstawowych widać wyraźnie, iż intencją stosowania średniej ważonej jest ujednolicenie systemu oceniania. Na tym poziomie edukacji wśród spotykamy zaledwie kilka przedmiotów ogólnokształcących. Zasadą naczelną metody jest podanie uczniom do wykorzystania wszystkich form sprawdzania osiągnięć umieszczonych w wierszach tabeli i oznaczonych najczęściej wagami 4 – 5, rzadziej 6-7 i więcej. Nauczyciele wszystkich przedmiotów mieli świadomość swoich obowiązków umowy z uczniami typu: wszyscy stosujemy te same kategorie (formy można dopisywać i grupować) oznaczone tymi samymi wagami, aby ocenianie uczniów było jak najbardziej obiektywne i całościowe.
Ustalmy wstępnie fakty, które w poradniku poniżej będą wyjaśniane szczegółowo. Otóż wprowadzenie średniej ważonej wspólnej dla wszystkich przedmiotów i skali wag oznacza, iż każdy nauczyciel zobowiązuje się do udostępnienia ich wszystkich uczniom. Zatem jeśli wag jest 5, to mówiąc krótko, każdy uczeń musi mieć w dzienniku co najmniej 5 ocen w półroczu i każdą z inną wagą. Na tym polega właśnie ujednolicenie kategorii, form i metoda. Jeśli udostępni jedną lub dwie wybrane, popełni błąd czy złamie prawo, które sam ustalił. Rada pedagogiczna bowiem doszła do wniosku, iż ocena za całokształt postępów ucznia zamyka się w skali 1-5, nie mniej, nie więcej.
W gimnazjach oraz w liceach zastosowanie 4-5 form, czyli de facto skali wag 1-4, 1-5 nie jest takie proste, ale możliwe do wykonania. W liceach zwiększa się liczba przedmiotów do kilkunastu i różnicują się ich wymagania. Nauczyciele mają prawo dopisywać do ustalonych kategorii własnych form (w odpowiednich kategoriach), które odkryli lub gdzieś podpatrzyli i chcą je wykorzystać. W technikach z kolei chęć wprowadzenia średniej ważonej należy głębiej przemyśleć. Oprócz przedmiotów ogólnokształcących pojawia się tam kilka lub kilkanaście przedmiotów zawodowych (w zespoły szkół nawet kilkadziesiąt). Te z kolei rządzą się innymi zasadami oceniania i posiadają różnorodne formy sprawdzania osiągnięć uczniów.
Formalnie w technikach nie da się ujednolicić dziesiątek przedmiotów w taki sposób, jak to robią szkoły podstawowe, gimnazja czy ogólniaki. Nie można narzucić nauczycielowi przedmiotu teoretycznego np. budowa maszyn aż pięciu kategorii oceniania. Nie da się tego zrobić też z przedmiotami praktycznymi typu np. pracownia planowania przestrzennego. W ramach ćwiczeń praktycznych bowiem uczniowie mają tam część teoretyczną i praktyczną, zatem to jest kwestia 2-3 form sprawdzania osiągnięć czy też kategorii. W takim przypadku nauczyciele mogliby włączyć się do metody średniej ważonej, wpisując swoje formy w pierwszych kolejnych kategoriach oznaczonych wagami 1-2 czy 1-3. Natomiast nie można dla nich wprowadzać osobnych kategorii np. 6-8.
Reasumując, średnia ważona ujednolica kategorie i wagi z wszystkich przedmiotów. Jest ona łatwa do zastosowania w szkołach podstawowych, gimnazjach i liceach, gdzie występuje kilkanaście przedmiotów teoretycznych. W technikach można też ją stosować, ale czy trudno powiedzieć czy się opłaca z uwagi na sporą liczbę przedmiotów praktycznych i z powodów technicznych. Może przysporzyć też wielu nieprzespanych nocy nadzorowi pedagogicznemu w zespołach szkół zawodowych. Dyrektor bowiem będzie musiał porównywać, czy ocenianie nauczyciela jest zgodne z jego PZO, a tych PZO do ręki będzie musiał brać dziesiątki. Można też wyznaczyć osobną tabelę z kategoriami i wagami dla przedmiotów, grup przedmiotów zawodowych. Skala ich wag na pewno nie przekroczy skali wag przedmiotów ogólnokształcących.
Przed podjęciem decyzji o zastosowaniu średniej ważonej należałoby wykonać symulację określającą, jak działa ocenianie w danym typie szkół. Czy średnia ważona będzie dopingować uczniów do lepszej pracy, a może zaniży im oceny? Zwracamy tutaj uwagę na przeciętną średnia ocen uczniów. Podczas klasyfikacji uczniów bardzo dobrych średnia ważona czy arytmetyczna nie stanowi różnicy, choć z pewnością promuje, podnosi zadania z zakresu najwyższych wag. A czy najniższe oceny z tych kategorii jeszcze bardziej nie zaszkodzą uczniom słabszym? Warto aby rady pedagogiczne to sprawdziły.
Podstawa prawna analizy
Wszystkie poniższe uwagi i przemyślenia wynikają z interpretacji prawa oświatowego, zasad logiki, pedagogiki i troski o dobro ucznia. Nauczyciel jako urzędnik państwowy ma obowiązek wykonywania rzetelnie swoich zadań, a wobec uczniów postępowania transparentnego i zrozumiałego, bycia wrażliwym na działania szkoły, które mogą nosić tylko znamiona działań krzywdzących ucznia i wychowanka. Jest to szczególnie ważne, gdy prawo, a także MEN milczy, pozostawiając szkołom wolną ręką we wprowadzaniu metody oceniania z użyciem średniej ważonej.
1. Stosowanie średniej ważonej w szkołach
Nauczyciele placówki zatwierdzający średnią ważoną jako metodę z wybraną skalą ocen np. 1-5 zgadzają się przestrzegać kolejnych zebranych przeze mnie zasad:
- Przyjęcie liczby 5 ze skali (1-5) jako najmniejszej ilości ocen postępów w nauce ucznia w półroczu z każdego przedmiotu – ujednolicenie.
- Stosowanie wszystkich 5 wag reprezentujących różne formy sprawdzania osiągnięć uczniów w całym cyklu nauczania danego przedmiotu – urozmaicenie (całokształt).
- Zakaz tworzenia form/kategorii a z nimi wag przeznaczonych dla wybranych grup uczniów, np. konkursowiczy, sportowców lub pustych kategorii/wag.
- Sformułowanie przez nauczycieli lub grupę uczącą tego samego przedmiotu tabeli z formami i wagami w Przedmiotowych zasadach oceniania.
- Udostępnienie wymagań wraz z tabelą w formie elektronicznej na stronie szkoły do wglądu dla uczniów i ich rodziców.
Omawiane zasady powstawania skali wag i ważenia ocen powstały w oparciu o analizę zapisu w UO’91 (Ustawa oświatowa z 1991), która mówi min.:
§ 4. 1. Nauczyciele na początku każdego roku szkolnego informują uczniów oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) o:
1) wymaganiach edukacyjnych niezbędnych do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych (semestralnych) ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych, wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania;
2) sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów;
Zapisy § 4. 1. i 2 określają obowiązek nauczyciela informowania ucznia o sposobach (formach, kategoriach) sprawdzania osiągnięć edukacyjnych i zasadach oceniania, a więc także o wagach – po pierwsze. Po drugie nie ma tam mowy o sposobie sprawdzania, lecz o sposobach, więc nauczyciele stosujący jedną formę sprawdzania osiągnięć ucznia łamią prawo. Nie można bowiem oceniać postępów ucznia li tylko poprzez organizowanie sprawdzianów czy kartkówek, gdyż ograniczy to możliwości ucznia do wykazania się pracą na zajęciach i nie tylko.
Podstawą do wdrażania klasyfikacji ocen z użyciem metody średniej ważonej jest trzeci wniosek logiczny: nauczyciel informuje o tych formach i wagach, które zastosuje – nie o żadnych innych, aby nie wprowadzać uczniów w błąd.
Gdy zatem nauczyciel wystąpi przed uczniami, aby ich zapoznać z zasadami oceniania, jakie dla nich przygotował, nie może mówić o formach, których nie zaplanował i nie będzie stosował w kolejnym roku szkolnym (lub cyklu).
Skoro nauczyciel zaplanował dla uczniów np. 4 formy sprawdzania osiągnięć, ma obowiązek oznaczenia ich kolejnymi numerami: 1-4. Użycie innych, wyższych wag może zaszkodzić uczniowi, a nawet zniweczyć jego wielomiesięczne starania.
Nauczyciel przygotował 4 formy i dobrał do nich kolejne wagi, ponieważ w półroczu stawia najwyżej 4 oceny. Wprowadzając średnią ważoną, informuje uczniów, że mają do dyspozycji wszystkie formy, zatem i wagi. To on zaplanował i wprowadził, więc ma związane z tym obowiązki, które musi zrealizować.
Nadając jednej z form (kategorii) wagę np. 10 (dla sprawdzianu?), nauczyciel zadziała przeciwko uczniowi, zasadom logiki i pedagogiki, ponieważ ocena ma pełnić funkcję diagnostyczną oraz nagradzającą. W razie porażki uczeń nie będzie w stanie zrównoważyć tej oceny innymi, gdyż nauczyciel stawia tylko 4 oceny w półroczu a wśród nich tę z wagą 10. Prawo pozwala mu poprawić ocenę, w wielu szkołach wręcz każdą przez cały rok szkolny, ale i tak będzie poszkodowany. Szkoły indywidualnie zapisują w statucie, co dzieje się z oceną poprawioną i tutaj jest niestety dowolność. Zależnie więc od zapisów WSO poprawiona ocena może zastąpić poprawianą lub zająć miejsce obok, ale też może mieć inną wagę itd.
W moim odczuciu szkoły działające w oparciu o zapisy nienaturalnie wysokich wag zamiast kolejnych ze sprawdzianów czynią z oceniania metodę zastraszania uczniów. Prowadzi to do wzrostu depresji, fobii szkolnych i nawet prób samobójczych. Wyjaśnienie nauczyciela, że przecież uczeń może poprawić ocenę z wagą np. 10, nie zamyka sprawy. Z reguły jest tak, że jednak zakres materiału nie zbyt obszerny, aby tę ocenę poprawić. Uczeń może to zrobić partiami, częściami, ale to też wymaga czasu, którego wciąż za mało.
Wracając do przykładu, wagi wyższe niż 4 będą pełniły funkcję straszaka, będą „zastraszały ucznia” (zob. Szkoła barbarzyńców). Co oznacza dla średniej ważonej? Ta metoda nie do każdego typu szkoły się nadaje…
Tworzenie skali wag ocen nie polega na braniu numeracji z „kosmosu”, ale na rzetelnym planowaniu i kolejnym liczeniu wag, nie pozostawiając ich bez form sprawdzania osiągnięć. Informując uczniów o formach i wagach z nimi związanymi, nauczyciel nadaje uczniom prawo do nich, ale też zobowiązuje się je wszystkie uaktywnić (użyć, zastosować). Zatem uczeń w każdym półroczu otrzyma co najmniej tyle ocen, ile jest wag.
Nauczyciel wprowadzi uczniów i ich rodziców w błąd, jeśli wyjaśniając zasady stosowania średniej ważonej, określi skalę wag ze swojego przedmiotu na np. 1-17, podczas gdy tak naprawdę 13 z nich to dla jego przedmiotu „martwe wagi”. Kryją się za nimi bowiem formy, których nie zastosuje lub ich brak.
Obowiązek informowania to inaczej ustalanie i wprowadzanie przemyślanych zasad realizacji programu nauczania, celów edukacyjnych z nich wynikających, dla których nauczyciel zaplanował odpowiednie formy sprawdzania osiągnięć wraz z wagami ocen.
2. Zgłaszanie łamania prawa
Analizując dostępne w internecie statuty szkół z zapisami systemów oceniania ze średnią ważoną, można dojść do wniosku, iż wiele placówek stosuje wagi dla niestosowanych przez nauczycieli form tylko po to, aby zastraszyć ucznia. Jest to ewidentne łamanie prawa, a nawet kierowanie pod adresem ucznia gróźb poprzez szantażowanie go fikcyjną wysoką wagą po to, aby go zmobilizować do nauki i przygotowania do egzaminów zewnętrznych.
Mówimy o setkach tysięcy gimnazjalistów i maturzystów z ostatnich 10 lat, licealistów i techników, którym systemowo „podcinano skrzydła”, stosując nienaturalnie wysokie wagi ocen lub ocenianych wg starych kryteriów nazywanych ogólnie „widzimisię nauczyciela”.
W związku z powyższym uczeń i rodzic, opiekun prawny ucznia ma prawo lub też obowiązek postąpić w myśl artykułu 304 KPK (Kodeksu postępowania karnego), który głosi, iż: „każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję”.
Na czym polega owo łamanie prawa? Na braku centralnego nadzoru nad zasadami szkolnych WSO oraz nad wprowadzaniem do szkół oceniania za pomocą średniej ważonej wg uznania szkół, czyli różnie, a powinno być wszędzie wg tych samych zasad. W związku z tym nie ma jednego prawa szkolnego dla wszystkich a to warunek równości ucznia w szkole.
Nauczyciele sami, bez przygotowania prawniczego i nadzoru prawnego formułują przepisy prawne w postaci WSO. Często kierują się dobrem szkoły i wzrostem EWD a nie dobrem ucznia, logiką lub prawem oświatowym, ponieważ boją się utraty pracy lub napiętnowania. Doprowadziło to do klęski programów wychowawczych i wzrostu agresji w gimnazjach a później do ich upadku.
Uwagi wstępne o metodzie średniej ważonej
Zalety ważenia ocen
Wagi mają moc nagradzania i warto ten fakt eksponować w pracy z uczniem. Rozumiemy je jako wielokrotność oceny, jaką zdobywa za swoje osiągnięcia.
Jeśli ze sprawdzianu uczeń dostaje piątkę z wagą 5, to jest ona liczona jak pięć piątek! Brawo! Na tym właśnie polega „moc motywowania” uczniów do nauki poprzez stosowanie średniej ważonej i wag. Za większy wysiłek otrzymuje zwielokrotnioną nagrodę.
Różnice między wagami nie mogą być jednak „kosmiczne”, aby „nie zniszczyć ucznia słabszego”, który może nie dostać „pięciu piątek” za jeden sprawdzian, ale zdobędzie kilka z innych form sprawdzania osiągnięć. Czyli tych form musi być kilka? Tak, w przeciwnym razie „ważenie ocen” nie ma sensu, bo po co wagi, gdy nauczyciel stosuje tylko jedną formę sprawdzania osiągnięć*?
*Takie podejście do ucznia jest niezgodne z prawem, ponieważ nie pokazuje jego wszechstronnych możliwości a tylko jedną i nie spełnia wymogu oceniania za całokształt.
Dziennik elektroniczny wylicza i podaje średnią ocenę na bieżąco niczym stan konta bankowego po wpłacie lub wypłacie. To kolejna zaleta metody wyliczanie średniej ważonej, bo uczeń, nauczyciel i rodzice ucznia mają na bieżąco kontrolę nad postępami i osiągnięciami lub kłopotami w nauce dziecka. Chyba że dyrekcja szkoły nie włączy tej opcji w dzienniku i średnia będzie widziana tylko przez nauczyciela. W takiej sytuacji wprowadzanie średniej ważonej także nie ma większego sensu, gdyż brakuje elementu transparentności systemu oceniania.
Gdy uczniowie znają „proponowaną przez system ocenę” klasyfikacyjną na bieżąco, doskonale radzą sobie z „alertami” wysyłanymi im przez „dziennik”. Jeśli coś pójdzie nie tak i trafi się gorszy dzień – słabsza ocena, mobilizują się, aby poprawić ją i zwiększyć szanse na osiągnięcie maksymalnej oceny klasyfikacyjnej. System ten więc wychowuje ucznia w poczuciu odpowiedzialności i planowania własnej kariery.
Formy sprawdzania osiągnięć z najwyższą wagą motywują ucznia do wzmożonego wysiłku i przygotowań. Oceny ze sprawdzianów czy egzaminów próbnych mają zazwyczaj najwyższą wagę i dobrze napisane potrafią przewartościować ocenę klasyfikacyjną dość znacznie na korzyść zainteresowanych.
Kolejną zaletą średniej ważonej jest wyliczanie sprawiedliwe i obiektywne. Gdy nauczyciel prowadzący zajęcia zachoruje i jego zastępca ma za zadanie wystawić uczniowi ocenę klasyfikacji półrocznej, rocznej lub też ocenę końcową podsumowującą kilkuletnią pracę w danym typie szkoły na określonym poziomie edukacji – średnia ważona lepiej niż arytmetyczna mu to ułatwi. W razie konieczności dyrektor szkoły może taką ocenę wystawić bez szkody dla ucznia.
Warunkiem, aby metoda oceniania ze średnią ważoną zadziałała obiektywnie i wspomagała społeczność szkolną, jest dopasowanie wag do form sprawdzania osiągnięć ucznia oraz do częstotliwości ich zastosowania. Przyjmując średnią ważoną przy klasyfikacji, musimy mieć świadomość, iż ocenianie nie może być spontaniczne, ale jest procesem zaplanowanym i przemyślanym, jak… program nauczania.
Skala ocen a skala wag ocen
W polskiej szkole obowiązuje zasada oceniania wg sześciostopniowej skali ocen: 1-6 (od roku 1999). Nie oznacza to, iż uczeń obowiązkowo zobaczy wszystkie te oceny w swojej rubryce. Może wszak zbierać same piątki i nigdy nie „obniżyć lotów”, więc nie „pozna gorzkiego smaku” niższych ocen. To nie oznacza, że można zapisać w statucie zdanie typu: „W szkole nie wstawiamy do dziennika innych ocen niż piątki”, choć z pewnością nabór do takiej placówki byłby wyższy.
Zupełnie inaczej jest ze średnią ważoną: wszystkie zaplanowane przez nauczyciela wagi ocen muszą być aktywne, uczeń ma do nich prawo przyznane przez nauczyciela i spodziewa się co najmniej tyle ocen w półroczu, ile jest wag. Tworzenie wag bowiem ma głębsze podłoże związane z programem nauczania. Forma sprawdzania osiągnięć jest przyporządkowana realizacji celów edukacyjnych.
Zasady tworzenia skali wag
Aby lepiej zrozumieć zasady tworzenia skali wag ocen i ważenia ocen, rozważmy przykład z życia. Otóż państwo Kowalscy kupili dwa samochody, aby móc dojeżdżać do pracy w różnych porach dnia i w inne miejsca. Ile garaży potrzebują, aby pojazdy nie zamarzały pod domem w zimie? Dwóch, dziesięciu, piętnastu a może dwudziestu dwóch? Jest oczywiste, że skoro Kowalscy mają dwa samochody, to potrzebują dwóch garaży. Jaki to ma związek z wagami ocen?
Mimo iż wielu nauczycieli stawia tylko np. dwie oceny w półroczu (najczęściej 3-4), stosując dwie formy sprawdzania postępów w nauce, to jednak nadaje im wagi 1 i 10, uznając, że „odległość” między wagami za np. kartkówkę i za sprawdzian powinna być „duża” lub „znaczna”. Najczęściej jednak wagi za sprawdziany mają „kosmiczne numery”, ponieważ rady pedagogiczne przyjmują jedną tabelę wag dla wszystkich przedmiotów!
Dlaczego nikt nie interesuje się systemem oceniania w polskiej szkole? Czy błędne ocenianie nie przekłada się na wynik ogólny szkół i czy nie zamazuje efektów realizacji programów nauczania? Nie mówiąc już o krzywdach wyrządzanych uczniom w postaci podcinania im skrzydeł.
Pytania odnośnie oceniania nie stawiają sobie nauczyciele barbarzyńcy (Zob. „Szkoła barbarzyńców”) ani rodzice uczniów uczonych w szkołach o barbarzyńskich zasadach oceniania. Ba, alarmowane o nieprawidłowościach oceniania i nierówności prawa do rzetelnej i jednolitej oceny pracy polskiego ucznia MEN też nie rozumie, o co temu Rzadkowskiemu chodzi? Przecież mamy tradycyjny system oceniania oparty na autonomii szkół, który się sprawdza?! Ciekawe, kiedy się sprawdzał? (Zob. „Otwórzmy drzwi uczelni na oścież”)
Jeśli nauczyciel poinformuje na początku roku swoje klasy, a ma taki obowiązek, że przygotował dla uczniów tylko dwie formy sprawdzania osiągnięć a druga z ocen będzie miała wagę 10 zamiast 2, wprowadzi dzieci i ich rodziców w błąd. Dlaczego? Dlatego że deklaruje skalę wag 1-10 a 8 z 10. wag to „wagi martwe” – bez przydziału form, fikcyjne i służące wyłącznie do zastraszania lub służące innym nauczycielom do ich potrzeb w tabeli ogólnej kategorii i wag umieszczonej w statucie. Jeśli wagę 10 wziął z tabeli ogólnej „dla wszystkich” nauczycieli – to jeszcze gorzej, ponieważ całe grono w jego szkole działa na niekorzyść ucznia, zaniżając mu oceny.
W efekcie cały system wynikający z wartości uzyskanych w okresie klasyfikacji jest zafałszowany. Dla około 96% uczniów z tego typu szkół oznacza to, iż zaniżano im oceny. Skąd wartość 96%? Mniej więcej 4% maturzystów osiąga najwyższe oceny z matur. Można założyć, że niezależnie od systemu oceniania, ta grupa zawsze będzie miała najwyższe oceny a nauczyciele nie są w stanie im zagrozić. Pozostali zatem są narażeni na masowe „tępienie ich” przez system tradycyjnego „widzimisię” nauczyciela.
Zasada 1. Nie ma martwych wag
Martwe wagi to wagi przypisane formie lub formom sprawdzania osiągnięć ucznia, których nauczyciel nie stosuje a w systemie ze średnią ważoną uczeń ma prawo do każdej wagi w każdym półroczu. Kto dał uczniowie to prawo? Nauczyciel zatwierdzający dla ucznia prawo w PZO a dla siebie obowiązek z niego wynikający.
Ustalanie rodzajów form i skali wag wymusza dyscyplinę oceniania. Nauczyciel nie może zapomnieć o jakiejś formie lub wybrać sobie dwie z kilku i tylko na nich opierać ocenianie. Zaszkodzi to realizacji programu i celów edukacyjnych, ale też uczniowie będą mogli wykazać się tylko w dwóch formach, wśród których akurat mogą istnieć te, w jakich czują się słabiej. Będą więc czekać na ulubione i obiecane przez nauczyciela, a gdy się nie pojawią, poczują się zawiedzeni, oszukani lub nawet upokorzeni: „bo nauczyciel nie pozwolił im wykazać się – a obiecał”.
Martwe wagi pojawiają się wszędzie tam, gdzie szkoła zapisze w statucie zbyt ogólnie bibliotekę wag, tabelę, w której informuje, iż obowiązuje skala wag np. 1-7 czy 1-15 i wymieni z grubsza, do czego te wagi przynależą, do jakiej formy sprawdzania osiągnięć ucznia bez wskazań konkretnych przedmiotów (zob. Średnia ważona zobowiązuje).
Planowanie skali wag zależy od ilości godzin zajęć przedmiotu w tygodniu, gdzie przy jednej godzinie uczeń otrzymuje często najwyżej trzy oceny w półroczu. Oznacza to, iż nauczyciele „jednogodzinnych przedmiotów” powinni przy planowaniu swoich form i wag ocen myśleć o skali wag: 1-3, tę najwyższą wagę przypisując najtrudniejszej z form sprawdzania osiągnięć ucznia, jaką stosują. Jeśli w takim przypadku fizyk czy matematyk zapisze w swoim PZO skalę 1-5, 1-10 lub jeśli wybierze z „biblioteki szkolnych wag” dwie, nie uniknie „martwych wag” i zaniży oceny uczniom. Przy okazji obniży ocenę własnych osiągnięć, wynik klasy i szkoły.
Każda z wag jest przypisana do jednej lub wielu form sprawdzania osiągnięć ucznia w całym cyklu: jeśli którejś/którychś nauczyciel nie stosuje, nie powinno jej/ich być w zestawie w PZO.
Tabela 0. Źle sformułowana skala wag
LP. | Forma sprawdzania osiągnięć ucznia | Waga oceny |
1 | Sprawdzian | 10 |
2 | ? | 3-9 |
3 | Odpowiedź ustna | 2 |
4 | Kartkówka | 1 |
Tak więc niezgodne z prawem będzie zastosowanie wag np.: 1-2-10 – odpowiednio do form sprawdzania osiągnięć ucznia typu: kartkówka, odpowiedź ustna i sprawdzian. Na miejscu wagi 10 powinna być 3.
W tabeli 0. powyżej nie ma wag 3-9 i odpowiednio określonych form sprawdzania osiągnięć ucznia – są martwe a waga 10 pełni rolę straszaka. Prawo ucznia do wszystkich form i wag zostało złamane. Nauczyciel oznaczył sprawdzian wagą 10., aby pogrążyć uczniów. Nie będą w stanie zrównoważyć oceny negatywnej ze sprawdzianu, który im nie pójdzie lub gdy nie będą na nim obecni.
Zasada 2. Każdy przedmiot nauczania ma własną skalę wag
Każdy przedmiot nauczania ma swoją specyfikę, ilość godzin na realizację programu nauczania, a także cele i wymagania. Posiada również właściwe i zaplanowane przez nauczyciela formy sprawdzania osiągnięć ucznia. Dlatego też powinien mieć swoją skalę wag dostosowaną do wymagań, aby uniknąć martwych wag.
Ustawa z dnia 1991 r. nakazuje nauczycielowi poinformowanie uczniów o wymaganiach przedmiotowych z uwzględnieniem ocen i wag. Zatem niezgodne z prawem jest jednozdaniowe informowanie uczniów o tym, że w szkole istnieje średnia ważona ze skalą wag np. 1-8. Taka krótka informacja wprowadza chaos i jest niezgodna z prawem. Podobnie informacja tabelaryczna z pustymi wierszami, kolumnami czy komórkami pomijająca wybrane wagi, formy sprawdzania osiągnięć itp.
Zasada 3. Waga oceny nie może działać jako straszak
Jeśli nauczyciel prowadzący godzinne zajęcia w szkole średniej typu: fizyka, informatyka, chemia czy biologia, stawia zwykle do trzech ocen w półroczu, właściwą skalą wag dla niego będzie 1-3 i nie ma możliwości, aby waga 3 została zmieniona na wartość 8 czy 10.
Sztuczne wprowadzenie „wagi dyscyplinującej” dla sprawdzianów czy zadań egzaminów zewnętrznych jest niezgodne z prawem.
Jeśli nauczyciel ustali skalę wag np. na 1-10, przypisując do nich tylko trzy formy sprawdzania osiągnięć, w tym przy sprawdzianie postawi wagę 10, złamie prawo. Założy bowiem istnienie martwych wag, wagę 10 ze sprawdzianu traktując jak straszak czy „bat na krnąbrnych uczniów”.
Zasada 4. Skala wag tworzy katalog wraz z formami sprawdzania osiągnięć ucznia w całym cyklu nauczania
Skalę wag ustalamy, dostosowując ją do form sprawdzania osiągnięć uczniów w całym cyklu trwania przedmiotu zależnie od stopnia ich trudności i wysiłku, jaki uczeń musi włożyć w proces przygotowania się.
Nie ma wag przypisanych wyłącznie do konkretnej klasy w cyklu nauczania. Nie tworzymy wag dla jednostkowych form sprawdzania osiągnięć ucznia, które pojawią się np. w klasie drugiej szkoły średniej a wcześniej lub później nie będziemy z nich korzystać.
Przykładowo: tylko w klasie drugiej będziemy ćwiczyć funkcje trygonometryczne oznaczone w katalogu wag jako – Funkcje trygonometryczne ćwiczenia – waga 3. Następnie zastrzeżemy wagę 3 na wyłączność dla tego typu zadań. Będzie to działanie niezgodne z zasadną numer 1 mówiącą o tym, że nie ma martwych wag.
Formy sprawdzania osiągnięć uczniów grupujemy w taki sposób, aby przypisana do nich waga była aktywna w całym cyklu.
Zasada 5. Szkoła nie może narzucić nauczycielowi form i skali wag
Istnieje wiele przypadków, gdy szkoły kopiują tabele i zasady oceniania, a także formy czy skalę wag z innych statutów dostępnych na stronach www. Implementacje tego typu są niedorzeczne, ponieważ narzucają radom pedagogicznym swoiste procedury.
Każdy nauczyciel i grupa nauczycieli tego samego przedmiotu w danej szkole mają prawo, ale też obowiązek formułowania i informowania uczniów o przemyślanych, adekwatnych do realizacji programu nauczania, zaplanowanych do wykonania formach sprawdzania osiągnięć. W związku z tym to nie dyrektor szkoły czy rada pedagogiczna są władni w podejmowaniu decyzji co do skali wag, ale jest to kompetencja nauczyciela.
Zasada 6. Wagi dotyczą wszystkich uczniów
Uczniowie są bardzo wrażliwi na tworzenie sztucznych różnic między nimi, a jeżeli nauczyciel takie zjawisko sankcjonuje, demoralizuje społeczność szkolną.
Z tego powodu nie tworzymy specjalnych wag i form sprawdzania osiągnięć uczniów dla wybranych grup lub jednostek. Uczniowie wybitnie zdolni czy słabi mają takie same prawa do osiągania sukcesu i zdobywania umiejętności. Dajmy na to, jeśli szkoła wysyła na konkurs ucznia, wyróżniając jego talent czy umiejętności, nie może tworzyć dla niego specjalnej skali wag i nagradzać go szóstką z wagą np. 15, podczas gdy dla innych uczniów skala wag kończy się na 5 lub 10. Podobnie nie wolno tworzyć i rezerwować najniższych wag wyłącznie dla uczniów słabszych.
Udział w konkursach jest nagradzany szóstkami, czyli najwyższymi ocenami, dyplomami, listami gratulacyjnymi, nagrodami rzeczowymi i nie ma powodów, aby dla tego typu wydarzeń jednostkowych tworzyć specjalne wagi. Należy je umieścić raczej w formach sprawdzania z najwyższymi wagami typu sprawdzian. Wyjątkiem mogłyby być Edukacyjne Wyzwania Medialne o randze konkursów jako formy sprawdzania osiągnięć szkolnych (zob. EWM).
Ważenie ocen krok po kroku
KROK 1. Przedmioty i formy sprawdzania osiągnięć
W metodzie obliczanie średniej ważonej za każdą oceną w dzienniku stoi swoista, zaplanowana i przemyślana przez nauczyciela forma sprawdzania osiągnięć nazywana często w dokumentach szkolnych także kategorią lub sposobem.
Przedmiot jednogodzinny
Nauczyciel przedmiotu jednogodzinnego stawiający maksymalnie do 3-4. ocen w półroczu, przy zastosowaniu 3 form, waży oceny w skali 1-3, używając kolejnych numerów wag. Nie może zastosować wagi np. 10 do sprawdzianu, ponieważ będzie ona pełniła rolę „straszaka”. Między wagami 3. a 10. pojawią się tzw. „martwe wagi” – co jest łamaniem prawa, gdyż nauczyciel nie może stosować form i wag, których nie wyjaśnił na początku roku – a nie wyjaśnił ich, bo ich nie zaplanował i nie stosuje. Gdy zastosuje wagę 10, będzie to oznaczało, iż chce zastraszyć swoich uczniów, czyli skrzywdzić i nie zasługuje na miano nauczyciela a co najwyżej barbarzyńcy (zob. Szkoła barbarzyńców). Odpowiednią skalą wag dla jego ocen będzie skala 1-3, gdzie sprawdzian oznaczy wagą 3.
Tabela 1. Popularne formy i wagi standardowe
LP. | Forma sprawdzania osiągnięć ucznia | Waga oceny |
1 | Sprawdzian | 3 |
2 | Odpowiedź ustna | 2 |
3 | Kartkówka | 1 |
Przedmiot wielogodzinny
Gdy uczysz przedmiotu wielogodzinnego w tygodniu i stawiasz po kilkanaście lub kilkadziesiąt ocen, korzystając z wielu różnych form sprawdzania, pogrupuj je przed „zważeniem”, aby wagi ocen były aktywne w całym cyklu i nie pojawiły się „martw wagi”, tworząc nienaturalne przeskoki między nimi.
Katalog form, jakie będą obowiązywały ucznia podczas oceniania w całym cyklu podlega wyjaśnianiu, tłumaczeniu na początku roku szkolnego w myśl ustawy oświatowej. Ty – nauczyciel – ustalasz formy i wagi dla uczniów. W chwili informowania ich, zobowiązujesz się zastosować je wszystkie, nadając podopiecznym prawo do każdej wagi. Odstępstwo od tego będzie złamaniem prawa, które sama ustaliłaś/eś.
Formy sprawdzania osiągnięć ucznia
Do standardowych form sprawdzania osiągnięć ucznia dopiszmy w kolejnej tabeli formy niestandardowe, właściwe dla przedmiotu np.: język polski w szkole średniej.
Tabela 2. Formy sprawdzania osiągnięć ucznia
LP. | Forma sprawdzania osiągnięć ucznia |
---|---|
1 | Kartkówka |
2 | Test czytania ze zrozumieniem |
3 | Recytacja wiersza |
4 | Ćwiczenia w pisaniu rozprawki |
5 | Test online |
6 | Odpowiedź ustna |
7 | Sprawdzian |
8 | Prezentacja multimedialna lub graficzna (prace plastyczne) |
9 | Referat |
10 | Przemówienie |
11 | Zadanie domowe |
12 | Konkurs |
13 | Aktywność |
14 | Praca w grupach |
15 | Głośne czytanie |
16 | Pisownia (nauka o języku, ortografia itp.) |
17 | Wypracowanie klasowe |
18 | Rozprawka maturalna |
19 | Matura próbna |
20 | Zeszyt |
Tabela 3. Podział form sprawdzania osiągnięć na pisemne i ustne
LP. | Forma sprawdzania osiągnięć ucznia | Pisemna/Ustna |
---|---|---|
1 | Kartkówka | P |
2 | Test czytania ze zrozumieniem | P |
3 | Recytacja wiersza | U |
4 | Ćwiczenia w pisaniu rozprawki | P |
5 | Test online | P |
6 | Odpowiedź ustna | U |
7 | Sprawdzian | P |
8 | Prezentacja multimedialna lub graficzna (prace plastyczne) | P/U |
9 | Referat | P/U |
10 | Przemówienie | P/U |
11 | Zadanie domowe | P/U |
12 | Konkurs | P/U |
13 | Aktywność | P/U |
14 | Praca w grupach | P/U |
15 | Głośne czytanie | U |
16 | Pisownia (nauka o języku, ortografia itp.) | P |
17 | Wypracowanie klasowe | P |
18 | Rozprawka maturalna | P |
19 | Matura próbna | P |
20 | Zeszyt | P |
Tabela 4. Grupowanie form
Pisemne | Ustne | Ustne i pisemne |
---|---|---|
Kartkówka; Test czytania ze zrozumieniem; Test online; Ćwiczenia w pisaniu rozprawki; Sprawdzian; Pisownia (nauka o języku, ortografia itp.); Wypracowanie klasowe; Rozprawka maturalna; Matura próbna; Zeszyt | Recytacja wiersza; Odpowiedź ustna; Głośne czytanie; | Referat; Przemówienie; Zadanie domowe; Konkurs; Aktywność; Praca w grupach; Prezentacja multimedialna lub graficzna (prace plastyczne) |
KROK 2. Ustalanie skali wag dla przedmiotu
Tabela 5. Ustalanie wag i skali wag 1-5
LP. | Formy sprawdzania osiągnięć ucznia | Wagi ocen |
---|---|---|
1 | Wypracowanie klasowe; Rozprawka maturalna; Matura próbna; | 5 |
2 | Sprawdzian; Konkurs; | 4 |
3 | Odpowiedź ustna; Referat; Przemówienie; Recytacja wiersza; Aktywność; | 3 |
4 | Ćwiczenia w pisaniu rozprawki; Pisownia (nauka o języku, ortografia itp.); Zeszyt; Zadanie domowe; Praca w grupach; Prezentacja multimedialna lub graficzna (prace plastyczne) | 2 |
5 | Kartkówka; Test czytania ze zrozumieniem; Test online; Głośne czytanie | 1 |
Jak wynika z tabeli 5., ustalono skalę wag na 1-5 a dlaczego nie 1-7 czy 1-20? Nauczyciel ma wolną rękę w tej kwestii. Musi jednak pamiętać, aby przestrzegać zasad określonych powyżej, min. braku martwych wag. Oznacza to, iż każda z wag powinna być dostępna dla ucznia a formy sprawdzania osiągnięć stosowane na zajęciach muszą być różnorodne. Dlatego warto przemyśleć każdą z nich, ustalając np. recytację wiersza zastosuję tylko w klasie 1-2, a ocenę za aktywność będę stawiał co pół roku w całym cyklu – skoro tak, to można ją wyodrębnić, rozszerzając skalę wag 1-6; podobnie nie podoba mi się wyższa waga zadania domowego nad kartkówką, także testy online uważam za ważniejsze i trudniejsze do opanowania i stosuję je zawsze, w każdym półroczu – dobrze, zmieńmy to pod warunkiem, że będzie dotyczyło całego cyklu. Jak to może teraz wyglądać?
Tabela 6. Ustalanie wag i skali wag 1-7
LP. | Formy sprawdzania osiągnięć ucznia | Wagi ocen |
---|---|---|
1 | Wypracowanie klasowe; Rozprawka maturalna; Matura próbna; | 7 |
2 | Sprawdzian; Konkurs; | 6 |
3 | Aktywność; | 5 |
4 | Odpowiedź ustna; Referat; Przemówienie; Recytacja wiersza; | 4 |
5 | Test online (także test ze znajomości lektury); Zadanie domowe; | 3 |
6 | Kartkówka; Prezentacja multimedialna lub graficzna (prace plastyczne); Zeszyt; Ćwiczenia w pisaniu rozprawki; Pisownia (nauka o języku, ortografia itp.); | 2 |
7 | Praca w grupach; Głośne czytanie; Test czytania ze zrozumieniem; | 1 |
Na pierwszym miejscu w wersach wpisano formy sprawdzania osiągnięć stosowane w każdym półroczy całego cyklu. Obok nich są inne stosowane rzadziej. Wyodrębniono ocenę za aktywność i test online stawiane w każdym półroczu. Tak powstała skala wag 1-7. Czy jest maksymalna i uwzględnia wszystkie meandry oceniania? Np. „Zadanie domowe” ma wagę 3 podobnie jak testy z lektur, które uczniowie przygotowują samodzielnie w domu – tak jak zadania domowe. Robienie testu lub sprawdzianu z lektur przed ich omawianiem w klasie i oznaczanie ich najwyższymi wagami uważać wypada za barbarzyństwo. Co innego sprawdzian po omówieniu lektur, ale, uwaga, nie może być tak, że na 18 ocen w półroczu uczeń ma 8 o wadze sprawdzianu. Nie będzie w stanie ich zrównoważyć innymi, „mniej ważnymi/ważącymi”.
Z tabeli 6. wynika, iż uczeń będzie mógł mieć kilka ocen z tą samą wagą ale różnymi formami w opisie. To będzie zgodne z prawem, jeśli wykorzystamy w każdym półroczu wszystkie zaplanowane wagi. Wynika to z prawa ucznia do wszystkich a nie tylko do wybranych wag.
Takie formy jak recytacja, referat, głośne czytanie czy praca plastyczna mogłyby mieć swoje osobne wiersze w tabeli ze skalą ocen pod warunkiem, że byłyby realizowane w każdym półroczu. Dlatego grupujemy formy sprawdzania osiągnięć uczniów. Należy pamiętać, że im większe rozwarstwienie wag, tym wyższe prawdopodobieństwo skrzywdzenia ucznia przyzwyczajonego do dwóch lub trzech form sprawdzania osiągnięć. Do innych, stosowanych sporadycznie uczeń musi przygotowywać się na nowo, nie pamiętając zupełnie, jak był oceniany jego ostatni wysiłek? Dlatego formy sprawdzania osiągnięć należy ściśle zaplanować w taki sposób, aby równoważyć trudniejsze łatwiejszymi. W przeciwnym razie uczniowie zniechęcą się do nauki zamiast aktywizować i wierzyć w końcowy sukces.
Rolą nauczyciela jest wspomaganie ucznia w zdobywaniu wiedzy, zachęcanie do rozwijania się, nagradzanie, dawanie szans wzbogacania umiejętności. Jeśli zastosuje martwe wagi, czyli ograniczy, czasami niezasadnie, formy sprawdzania osiągnięć ucznia, zastraszy go i zupełnie zniechęci do nauki, stając się tyranem.
Na języku polskim uczniowie mają zwykle po kilkanaście ocen a na innych często maksymalnie po 3. Dlatego tam sprawiedliwą skalą wag będzie 1-3.
KROK 3. Zatwierdzenie i zastosowanie ustaleń
W powyższym poradniku jako przykład do ćwiczeń posłużyły formy i wagi z języka polskiego w szkole średniej. Jako nauczyciel ustaliłem swój katalog form i skalę 1-7. Czas, aby przedyskutować je z innymi polonistami szkoły i zapisać jeden obowiązujący dokument: Przedmiotowe zasady oceniania z języka polskiego. Nauczyciele jednego przedmiotu muszą postępować tak samo w podobnych sytuacjach. Zapisanie w PZO katalogu z tabeli 5. lub 6. ma zostać ogłoszone uczniom na początku roku szkolnego i w jego trakcie przypominane, udostępnione też na stronie www lub nawet wklejone do zeszytów.
Najlepiej byłoby, aby dokonać ustalenia obowiązujących form i skal wag z każdego przedmiotu w całym kraju, aby system oceniania był jednorodny. Wszak uczeń każdej szkoły powinien mieć takie same prawa. Tymczasem u jednego nauczyciela tego samego przedmiotu zdobywa w półroczu kilkanaście ocen a i drugiego parę.
Czy wagi mogą być różne z różnych przedmiotów?
Tak. Jeśli fizyk, chemik, informatyk i inni nauczyciel prowadzący zajęcia jedną godzinę w tygodniu, stosują maksymalnie trzy formy sprawdzania osiągnięć o skali wag 1-3, to waga najwyższa np. sprawdzianu 3 może się różnić od wagi sprawdzianu polonisty, który stosuje pięć (grup) form i u niego ów sprawdzian będzie miał wagę np. 5.
Nauczyciele mogą korzystać z tej samej tabeli form i wag tylko wtedy, gdy prowadzą taką samą ilość zajęć tygodniowo, a także stosują te same formy sprawdzania i ilości ocen.
Przedmiotowe zasady oceniania a WSO
Szkoła formułuje WSO, czyli tzw. Wewnątrzszkolny system oceniania, ale to nie koniec. Ma jeszcze obowiązek poinformowania ucznia na pierwszych zajęciach przedmiotowych o PZO – zasadach oceniania z każdego przedmiotu. Aby z tego obowiązku się wywiązać, należy przełożyć WSO na zapisy formalne do PZO wraz z tabelami form (kategoriami) sprawdzania osiągnięć ucznia i ich wagami do osobnego dokumentu, który nie wchodzi w skład statutu szkoły. Zatem w skrócie proces „ważenia ocen”:
- Informujemy w statucie o stosowaniu metody średniej ważonej podczas klasyfikacji i odsyłamy uczniów oraz rodziców do szczegółowych zapisów w PZO (Przedmiotowych zasadach oceniania).
- Określamy w PZO rodzaje form sprawdzania osiągnięć ucznia.
- Nadajemy formom (kategoriom) kolejne wagi, bez martwych wag itd.
- Zapisujemy w PZO także przeliczniki punktacji na procenty i oceny.
- Formułujemy PZO dla każdego przedmiotu (nie dla nauczyciela).
- Zapisujemy PZO w formacie pdf do podpięcia na stronę www szkoły i drukujemy do gabinetu lub na tablicę ogłoszeń.
Uwaga końcowa. Brak zapisów kryteriów – zasad oceniania z każdego przedmiotu w PZO będzie łamaniem prawa, zapisu ustawy oświatowej i każde odstępstwo od PZO w roku szkolnym będzie łamaniem tegoż prawa. Dlatego wprowadzenie zasad oceniania jest procesem trudnym, opartym na analizie wielu czynników, w tym najważniejsze: ilości godzin przedmiotu w tygodniu i wymagań programu nauczania.
Kiedy „ważenie ocen” nie ma sensu
Zasadom tworzenia i stosowania wag towarzyszą błędy. Najczęściej spotykane występujące w grupach i pojedynczo są:
- Stosowanie nieprzemyślanych, nielogicznych, skopiowanych bezmyślnie z innych szkół wag i zasad ich stosowania.
- Brak dostosowania skali wag do form sprawdzania umiejętności uczniów z poszczególnych przedmiotów.
- Brak zapisów skali wag wraz z formami (kategoriami) sprawdzania umiejętności uczniów w Przedmiotowych Zasadach Oceniania.
- Brak ustaleń skali wag i form między nauczycielami uczącymi tego samego przedmiotu.
- Ocenianie ignorujące przyjęte zapisy o średniej ważonej – nauczyciele oceniają, jak chcą, mimo iż zobowiązali się do przestrzegania zasad.
- Utajnienie średnie ważonej przed uczniami i ich rodzicami w dziennikach elektronicznych.
- Stosowanie średniej ważonej bez zróżnicowania wag ocen, np. stosowanie jednej lub dwóch wag z przyjętego katalogu np. 5. czy 10. wag i form sprawdzania osiągnięć.
- Wpisywanie ocen bez wag, chyba że spełniają wyłącznie funkcję informacyjną przewidzianą w statucie zapisami typu: „Nie liczymy do średniej ocen z egzaminów próbnych organizowanych przez CKE, OKE, wydawnictwa”.
PODSUMOWANIE
- Jeśli szkoła stosuje średnią ważoną, każdy nauczyciel wpisuje do swoich zasad oceniania (osobny dokument) w tabeli lub w słupku formy sprawdzania osiągnięć ucznia – tak jak do tej pory.
- Sortuje je, układając od np. najłatwiejszych do najtrudniejszych – można też je grupować np. ustne i pisemne.
- Nadaje formom odpowiednio: kolejne wagi.
- Wszystkie formy (kategorie) muszą być dostępne dla ucznia prze cały cykl nauczania przedmiotu.
- Informuje o Przedmiotowych Zasadach Oceniania uczniów i ich rodziców w dokumencie do wglądu w swoim gabinecie, na stronie www szkoły już podczas pierwszych lekcji, spotkań.
- Za ocenianie odpowiada nauczyciel, który jest w tej kwestii autonomiczny.
- Autonomia szkoły w zakresie oceniania postępów w nauce ucznia bierze swój początek z autonomii w ocenianiu nauczyciela.
Interesujący artykuł, ciekawie piszesz.
Czy jest możliwe postawienie oceny bez wagi za aktywność z plusów ? Która nie liczy się do średniej? Mamy taką sytuację.
Tak, ale ocena bez wagi nie będzie liczona do średniej a spełni funkcję informacyjną, tylko. Skoro chcemy kogoś wyróżnić lub nagrodzić, ocena bez wagi nie będzie spełniała tej funkcji.
Czy może nauczyciel nagle zmienić wagę wystawionych ocen? Teraz trwa II półrocze i raptem nauczyciel zmienia wagę ocen cofając się aż do I półrocza.
Do pierwszego półrocza nie jest w stanie wrócić, to zamknięty i potwierdzony radą klasyfikacyjną rozdział, złamałby więc prawo. Jeśli chodzi o stan nauczania zdalnego to zmiana jest logiczna i nawet konieczna – dostosowanie wag do ilości i jakości form sprawdzania osiągnięć ucznia pozbawionych nadzoru nauczyciela. Wagi te powinny mieć numery kolejne – 1, 2, 3 a nie np. 2, 5, 7 z czasów przed nauczaniem zdalnym, aby nie skrzywdzić ucznia. Wagi ocen zdobytych przez uczniów przed zdalnym nauczaniem powinny zostać dopasowane do wag pozostałych form. Pożądana jest w tym wypadku korekta dokonana formalnie przez radę pedagogiczną i informacja do uczniów. W normalnych warunkach zmiana wag jest możliwa, gdy nauczyciel pomylił się, wpisał w słupku w opisie oceny np. sprawdzian, podczas gdy była to kartkówka itp.
Witam, czy wagę ocen można wprowadzić dopiero w drugim semestrze? Pierwszy semestr wagę ocen stosowali tylko poszczególni nauczyciele.
Nauczyciel ma obowiązek na pierwszych zajęciach we wrześniu wyjaśnić zasady oceniania ważne przez 10 m-cy, co obliguje nas do przygotowania się już w czerwcu i do zatwierdzenia ewentualnych zmian WSO na radzie w sierpniu. Na pierwszych spotkaniach z uczniami musimy już mieć gotowe PZO do zapoznania z nim uczniów.
czy ocena 5 z waga 6 jest lepsza od poprawionej oceny 6 z waga 5 ?
czy jest sens poprawiać sprawdzian z polskiego
matematycznie zależy to od wagi oceny poprawianej i systemu klasyfikacji. powszechne jest zliczanie obu ocen, ale są statuty (szkoły), w których ocena poprawiona ma niższą lub wyższą wagę od pierwszej (poprawianej). każda poprawa ma sens, jeśli wiąże się z pogłębianiem wiedzy i podwyższaniem kompetencji.
Czy nauczyciel Może zmieniać Wagi ocen na miesiąc przed końcem drugiego półrocza ?? np spr mial wage 4 a teraz nagle wage 2 i a odpowiedz z wagi 2 nagle 4 🙂 lub 3 które były już wpisane wcześniej
Odpowiedź mniej więcej jest w artykule „Plusy i minusy…” w punkcie Gorący przykład (koniec felietonu).
Czy jest możliwość wystawienia oceny z kartkówki bez wagi ?
Technicznie tak, można ocenie przypisać wagę zero i nie będzie liczona do średniej. Wg prawa, jeśli statut przewiduje ważenie ocen, każda musi mieć wagę, chyba że ocena ma charakter informacyjny (jest elementem przygotowań do…).
Według jakiego prawa każda ocena musi mieć wagę? Nie znalazłam nigdzie takie zapisu w przepisach oświatowych, nie reguluje również tego czy szkoła ma stosować średnią arytmetyczną, czy ważoną. Wszystko to interpretacja szkół. Najgorsze, że szkoły tworzą statut i WSO, który jest nie zgodny z prawem, ale skoro mają swoje wymyślone zapisy, to mogą je stotować… absurd.
Proszę zerknąć do felietonu Programowa reforma oceniania, gdzie próbuję uzasadnić potrzebę zmian tego bezprawia i absurdu. MEN zgodnie z istniejącym prawem nazywa to autonomią. Niestety. Jeśli chodzi o obowiązek przypisania każdej ocenie wagi, wynika on z przyjmowanego przez szkołę systemu średniej ważonej.
W mojej placówce dyrektor narzucił wszystkim nauczycielom jeden system oceniania. Wszyscy, niezależnie od przedmiotu mają stosować wagę 1 dla każdej oceny (od aktywności po sprawdzian) i przy wystawianiu ocen końcoworocznych dostosować się do widełek. W moim odczuciu jest to niedorzeczne. Będę wdzięczna za komentarz.
„Narzucanie” kojarzę z zastraszaniem grona i łamaniem prawa oświatowego. Ustalanie zasad oceniania to kompetencje rady pedagogicznej. Z kolei procesowi oceniania musi towarzyszyć nadzór nauczyciela, wyjąwszy zadania domowe. Zatem być może dyrektor wprowadzając jedną wagę, zawiesił wraz z radą metodę ważenia ocen na czas pandemii lub ewentualnej czwartej fali? To miałoby sens i jeszcze większy dla całej polskiej szkoły, gdyby funkcjonowały jedne zasady w całej Polsce (por. „Reforma oceniania”).
Dzień dobry, czy ujawnienie średniej ważonej jest obowiązkiem szkoły? Jako rodzic widzę wagę oceny, ale średniej ważonej już nie.
Witam. Art. 44e ust. 2 u.s.o. stanowi, że oceny są jawne dla ucznia i jego rodziców, a w szkole policealnej – są jawne dla ucznia. Mówiąc o jawności ocen mamy też na myśli sposób ich wyliczania. Jeśli jest statutowy zapis o średniej ważonej, musi być ona widoczna dla wszystkich zainteresowanych stron.
A ja chciałam zapytać co jest złego w takim ocenianiu, gdzie sprawdzian/odpowiedź ustna z danego działu jest najważniejsza i materiał musi być zaliczony w tej formie, a nie w postaci jakichś referatów itp, które oczywiście też można uwzględniać w ocenianiu, ale one nie oddają stopnia opanowania materiału przez ucznia… dlaczego nauczyciel, który tego wymaga od razu jest tyranem? i łamie prawo… prawo do czego? do lenistwa i nieuctwa? czy można dopuścić do tego, że ktoś mając zgodnie z wagami zaliczony przedmiot, tak naprawdę nie umie połowy zagadnień ale wkręcił się do dobrej grupy projektowej i dał sztucznej inteligencji do napisania super referat? o to nam chodzi w nowoczesnej szkole?